Bor elementi, periyodik sistemin üçüncü grubunda bulunmaktadır. Kütle numarası 10 ve 11 olan iki kararlı izotoptan oluşmaktadır. Bor elementi yer kabuğunda % 0.001 oranında, deniz suyunda ise 3-5 ppm düzeyinde bulunur. Bor elementinin kimyasal özellikleri morfolojisine ve tane büyüklüğüne bağlıdır. Mikron ebadındaki amorf bor kalaylıkla ve bazen şiddetli olarak reaksiyona girerken kristalin bor kolayca reaksiyona girmemektedir. Bor yüksek sıcaklıkta su ile reaksiyona girerek borik asit ve bazı diğer ürünleri oluşturur.Mineral asitleri ile reaksiyonu, konsantrasyona ve sıcaklığa bağlı olarak yavaş ve patlayıcı olabilmekte ve ana ürün borik asit olmaktadır. Bu ürün bor elementinden faydalanılan temel kısmını oluşturur.

            Bor madenleri dünyanın yalnızca belirli bölgelerinde yoğunlaşmış durumdadır. Bunlar içerisinde en önemlileri Bağımsız devletler topluluğu, Arjantin, Şili, Çin, Meksika ve Türkiye gelmektedir.

Bağımsız devletler Topluluğu; Hazar Denizi  kuzeyinde Inder bölgesinde geniş bor yatakları bulunmaktadır. En önemli mineral Szaybelit’tir. Bir kalsitum magnezyum borat olan hidroborasit’te mevcuttur. Bu bölgede 200 000 ton/yıl bor cevheri çıkartıldığı tahmin edilmektedir.

            Arjantin; Salar del Hombre Muerto nun kuzey merkezinde Tincaluya yataklarında bor madenleri bulunmaktadır. Rezervler başlıca tinkal ve az miktarda kalsiyum ve magnezyum borat içerir. Yıllık üretimi 130 000 ton kadardır.

            Şili; Şili uzun yıllarda beri çok miktarda üleksit üretmekte ve ihraç etmekte iken, Kaliforniya’daki rezerv  gelişmelerinden sonra Şili’deki üretim düşmüştür.. Kuzey Şili Salar bölgesinde zengin mineral yatakları bulunmaktadır.  Bu bölgede tıllık olarak 20 000 ton borik asit üretimi gerçekleşmektedir.

            Çin; Çinin Liaoning bölgesinde yıllık 90 000 ton borat kapasiteli maden bulunmaktadır. Ancak Çin’de halen üretilen miktar oldukça düşük miktardadır. Yıllık üretimi magnezyum borat olarak 6 000 ton/yıl olduğu tahmin edilmektedir.

            Dünya bor mineralleri rezervlerinin yaklaşık olarak bir milyar ton olduğu tahmin edilmektedir. Bilinen rezervlerin yaklaşık % 80 lik kısmı Türkiye ve Amerika Bileşik Devletlerinde bulunmaktadır. Çizelge 1’de dünya bor rezervlerinin durumları verilmektedir.

Çizelge 1. Dünya Bor Rezervlerinin Durumları

            Ülkemizden sonra dünyanın bilinen en önemli bor yatakları A.B.D’nin Kaliforniya eyaletindeki Mojave gölündedir. Buradaki bor rezervinin 100 milyon tondan fazla olduğu tahmin edilmektedir. Yine aynı bölgedeki Searles gölünde de 50 milyon tın civarında rezerv olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca Kaliforniya’nın  batısında da  94 milyon ve Utah daki büyük tuz gölü sularındada 30-35 milyon tonluk bir miktar olduğu belirtilmektedir.

Bor’un Başlıca Kullanım Alanları: 

            Çok geniş ve çeşitli alanlarda ticari olarak kullanılan bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım alanları sürekli artış eğilimindedir. Üretilen bor minerallerinin % 10 luk bir kısmı doğrudan mineral olarak tüketilirken geriye kalan kısmı bor ürünleri elde etmek için kullanılmaktadır.  Bor mineralleri ve ürünlerinin kullanıldığı sanayi dalları aşağıda belirtilen gruplarda toplamak mümkündür;

a)    Cam sanayii

b)   Seramik sanayii

c)    Temizleme ve beyazlatma sanayii

d)   Yanmayı önleyen yada geciktiren maddeler

e)    Tarım

f)     Metalurji

g)   Nükleer uygulamalar

h)   Diğer kullanım alanları

Amerika Birleşik Devletleri, Batı Avrupa ve Japonya da  bor mineralleri ve ürünlerinin kullanım alanları oldukça farklıdır. ABD ‘de daha çok fiberglas izolasyon sanayiinde olurken, Avrupa da sabun ve deterjan sanayiinde ve Japonya da ise tekstil ve fiberglas sanayiinde olmaktadır.

Bor Tüketim Miktarları:

            Kullanım alanları ve sanayi sektörlerine göre bor tüketimi    ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. ABD’ nin bor tüketimi bazı kullanım alanlarının toplam tüketimdeki payları artarken bazıları da azalmıştır. Bu ülkedeki bor tüketimi en çok izolasyon ve cam elyaf takviyeli plastiklerde olmaktadır.Yıllık tüketim miktarı ise yaklaşık 400 000 ton kadardır.

            Avrupa’da en büyük bor tüketicisi konumundadır. Bu kıtada Almanya, Fransa, İngiltere, Belçika, İtalya ve Hollanda en büyük tüketicilerdir. Avrupa’nın yıllık bor tüketimi450-500 000 ton civarındadır. Ayrıca bor madeni üretimi olmamasına rağmen tüketimi ve rafine bor üretimi için hammadde ihraç etmektedir. Bu özelliği ile Avrupa en büyük rafine bor üreticisi konumundadır.

            Japonya’ nın da bor kullanımı ABD nin kullanım şekillerine benzemektedir. Japonya da bor tüketiminin yıllık olarak % 1 civarında arttığı sanılmaktadır. Japonya bor ihtiyacının tamamını ithal etmektedir. Toplam bor ve türevlerini tüketme miktarı 36 000 ton civarındadır.

Türkiye’deki Durum:

            Türkiye  de bilinen başlıca bor yatakları Zonguldak- Mersin hattının batısında kalan bölgelerde yer almaktadır. Bu yataklar karasal ortamda  bulunmaktadır. Etibank tarafından son yıllarda yapılan çalışmalarda Türkiye’nin bor rezervinin yaklaşık olarak 780 milyon ton olduğu , bununla birlikte görünür ve muhtemel rezerv toplamının ise 2.443.142.000 ton olduğu belirtilmektedir. Emet, Kestelek ve Kirka havzalarında üretim devam etmekte olup diğer alanlardaki miktarlar tahmini değerleri oluşturmaktadırlar. Türkiye’nin ekonomik değer ifade eden bor yatakları hakkındaki daha geniş bilgi çizelge 2’de verilmektedir.

Çizelge 2. Türkiye’nin Ekonomik Değer İfade Eden Bor Yatakları

Kırka Yatakları: Ankara’nın 240 km batısında Eskişehir il sınırları içerisindedir. Yatağın sondajla kesilen kalınlıkları 2-150 m arasında değişmekte olup, aritmetik ortalaması 70 metredir. Yataktaki başlıca bor mineralleri tinkal, kolemanit ve üleksittir. Bor madeninin en yoğun olduğu yer yatağın merkezi olan Sarıkaya dır. Burada bantlı cevher, bileşik cevher ve camsı cevher olmak üzere üç tip cevhere rastlanmaktadır. Buranın dünyanın bilinen büyük yatağı olduğu ve toplam rezervin 520 milyon ton olduğu belirtilmektedir.

Emet Yatakları: Kütahya ili sınırları içerisinde Kırka ve Bigadiç cevherleşme zonları arasında yer almaktadır. Bölgedeki borat yataklarının bazıları; Hisarcık, Espiye, Killik ve Hamamköy civarlarıdır. Bölgede bulunan bor minerali daha çok kolemanit olduğundan  ticari olarakta kolemanit yatakları olarak adlandırılmaktadır. Emet borat yataklarının toplam rezervi 345 milyon ton dolayındadır.

Bigadiç Yatakları: Balıkesir ili Bigadiç ilçesinin kuzey doğusunda yer almaktadır. Bigadiç borat havzası yaşlı neojen  tektonik bir gölün kapladığı bir alandır. Bor mineralleri, marn, tüf  ve killerle ardışık olarak dizilmişlerdir. Boratlar 1-3 m kalınlıkta tabakalar halinde killer arasında yer almaktadırlar. Başlıca mineralleri kolemanit ve üleksittir. Kolemanit yataklarındaki arsenik miktarı oldukça düşüktür. Bu özelliği cevherin önemini artırmaktadır. Bölgedeki başlıca bor rezervinin 69 milyon ton olduğu belirtilmektedir.

Kestelek Kolemanit Yatakları: Bursa ilinin Mustafa Kemal Paşa ilçesinin güneydoğusunda yer almaktadır. Yatak klasik neojen sedimantasyonlarda oluşmuştur. Boratlı katmanlar  kil-marn tüf serisi içerisinde oluşmışlardır. Killerle ayrılmış üç boratlı katman bulunmaktadır. Yatağın ortalama rezervinin 7 milyon ton olduğu tahmin edilmektedir. Ölgedeki başlıca bor minerali kolemanit olup, hidroborasit ve üleksit üretilmektedir.

            Türkiye’nin yıllık bor cevheri ve rafine bor bileşikleri üretimi, tüketiminin üzerinde olup, toplam bor cevheri üretiminin % 15-20 kadarı ve rafine bor bileşiklerinin ise % 20-40 kadarı yurt içinde tüketilmektedir. Türkiye’nin toplam bor cevheri üretiminin % 80-85 ‘i, rafine bor üretiminin ise % 60-80 ‘i talep fazlası olarak ihraç edilmektedir.  Bor madenin Türkiye’deki tüketim durumları çizelge 3’te gösterilmektedir.

Çizelge 3. Bor Madenin Türkiye’deki Tüketim Durumları

Türkiye’nin yıllık bor cevheri tüketimi 15-30 bin ton civarındadır. Büyük bir kısmı ihraç edilen rafine bor bileşiklerinin tüketim miktarları yıllık bor cevheri ve konsantreleri üretim değerinin % 85-90 kadarını oluşturmaktadır. Bunu dışındaki sektörlerde tüketilen bor cevherleri ve konsantre miktarı diğer sanayileşmiş ülkelerin çok gerisindedir. Ülkemizde bor tüketiminin ve kullanım alanlarının daha da yaygınlaşması ülkenin mevcut endüstriyel ürün sanayiine ve bu sanayilerin üretim kapasitelerindeki gelişme hızına bağlıdır.

            Türkiye’de bor rezervi bakımından bir sorun bulunmamaktadır. Yeni tamamlanan tesisler ile üretim açısından da bir darboğaz beklenmemektedir. Bor üretimi yapılan tesislerde talbe göre üretim yapılmaktadır. Karşılaşılan bazı sorunlar da zamanla aşılmaya çalışılacaktır. Ancak, rakip firmaların yapısına uygun bir yapı Türkiye’de de kurulmalı ve ürün spektrumundaki eksiklikler giderilmelidir.

            Her şeyden önce, dünya genelinde iyi bir Pazar ağı kurulmalıdır. Dünya bor pazarında en önemli konu, ürünlerin çeşitli boyutlarda tüketim yapan ve değişik şekillerde ürün talep eden tüketiciye en etkin ve en ekonomik dağıtımdır. Endüstriyel tüketici için öncelikler ve ihtiyaçlar ferdi tüketicilerinkinden oldukça farklıdır. Pazarlamada fiyat, ürün, tanıtım ve dağıtım olmak üzere 4 temel konunun iyi düşünülmesi gereklidir. Türkiye’nin Toplam bor madeni ihracat miktarları çizelge 4’ te verilmektedir.

Çizelge 4. Türkiye’nin Toplam Bor Madeni İhracat Miktarları

Beklentiler:

Ülkemizde artan rafine bor üretim miktarları nedeni ile ihracatın bir miktar daha düşeceği beklenmektedir. Ülkemizde bu konu yeni gündeme gelmiştir. Bor ürünlerinin yaygın kullanımını sağlayacak konularla ilgili araştırmalar yapılmalıdır. Maliyet, navlun ülkeler ve firmaların imkanları dikkate alınarak Etibank’ın rekabet imkanının olduğu ülke ve bölgeleri tespit edecek çalışmalar yapılmalıdır. Dünya genelinde bor tüketimini artıracak her girişim desteklenmelidir. Ancak bu arada ülkemizdeki bor madenlerinin daha verimli ve daha fazla üründe kullanma imkanları geliştirilmelidir. Dış Pazarlarda fiyat dengesinin korunabilmesi için Türk menşeli bor madeni ve rafine bor ürünlerinin tek organizasyon tarafından yapılmasında fayda bulunmaktadır. Farklı organizasyonlar tarafından değişik ürünler üretilmesi bile, bor ürünlerinin birbirlerini ikame etmelerindeki kolaylıklar nedeni ile Türk ürünlerinin birbirleri ile rekabetine ve fiyatların düşmesine sebep olabilecektir. Pazarlama çalışmalarında da bu konular dikkate alınmalıdır.

 Türkiye Avrupa pazarına yakınlığı, zengin ve iyi vasıflı bor maden rezervleri, dikkatli ve istikrarlı bir pazarlama stratejisi ile maden ve rafine ürün ihracatını ve fiyatlarını dengeleyerek olağan bir fiyat rekabetinden karlı çıkabilir. Sektörün plan ve hedeflerine uygun olarak gelişmesi için, tesislerin tam kapasite ile üretim yapmasına, istenilen kalitede ürün eldesine ve ayrıca yatırımların zamanlarında bitirilmesine çalışılmalıdır.